Bilimbi - arbre concombre
Khế tàu
Averrhoa bilimbi L.
Đại cương :
Bilimbi « Averrhoa bilimbi », gọi là cây khế tàu, là một loài cây ăn trái thuộc họ Axalidaceae, mà người ta gọi là cây « cây dưa chuột » có trái ăn được giống như trái dưa chuột cornichons. Trái gắn ttrực tiếp vào thân hay những nhánh già, trái chín dùng làm bánh hay dùng như gia vị.
Cây khế tàu, chịu bóng râm của những cây khác.
Sự hiện diện của những côn trùng trên những hoa đỏ đậm, lôi cuốn những con tắc kè.
Những lá dùng làm trà và điều chế thành thuốc dán.
Ở Âu Châu, người ta trồng trong chậu và mang vào trong nơi ấm nóng khi mùa đông vì cây không chịu lạnh dưới 10°C.
Thực vật và môi trường :
Nguồn gốc :
Có lẻ do một người dân của đảo Moluques, bilimbi được trồng trong tất cả ở Nam Dương, được trồng hay " bán " hoang dại, tức giữa trồng và loài hoang, khắp nơi ở Phi luật Tân, trồng rất nhiều ở Tích Lan và Miến Điện. Bilimbi là cây thông thường ở Thái Lan, Mả Lai, Singapour và Việt Nam, thường thấy ở những vườn, trên các đồng bằng Ấn Độ và trong trạng thái hoang dại ở những vùng nóng trong nưóc này.
Mô tả thực vật :
Thân tiểu mộc nhỏ 5 – 7 m, thân ngắn, phân nhánh nhiều thẳng đứng
Lá kép lẽ dài 30 – 60 cm, trông giống lá chùm ruột, do nhiều lá phụ 21 – 45, lá phụ tròn dài thon hình mũi mác, có ít lông ở mặt dưới, cuống phụ rất ngắn, mọc xen, phần dưới tròn, phần trên nhọn ở đỉnh.
Chùm tụ tán, gắn liền trực tiếp trên thân hay nhánh già, cọng có đốt.
Hoa, lưỡng tính, màu đỏ đậm, dài 5 – 7 mm, tiền khai vặn, 5 đài, 5 cánh hoa màu xanh vàng hay tím có vết đỏ đậm, tiểu nhụy không đều, 5 dài 5 ngắn, bầu noãn 5 buồng, 5 vòi nhụy. Hợp thành cụm hoa gắn liền vào thân hay những nhánh già tạo thành những cụm trái rất kỳ lạ.
Phì quả dài 3 – 6 cm, có cạnh tà, xanh vàng, nạt rất chua, hình trụ dài, cuối cùng ở ngọn còn lại 5 sợi nhỏ vết để lại của 5 cánh hoa.
Quả dòn khi còn non xanh sau dần chuyển thành xanh vàng, ngà voi hoặc gần như trắng, khi chín và rơi xuống đất. Vỏ ngoài láng sáng bóng, mỏng, mềm dịu và thịt màu xanh lá cây giống như thạch, vị chua.
Hạt giống hình đĩa khoảng 6 mm rộng màu nâu.
Bộ phận sử dụng :
Những bộ phận của cây được dùng là :
- trái,
- thân,
- lá,
- và hoa.
Bộ phận thứ 4 có chứa nhiều thành phần hợp chất có hiệu quả. Trong số được tìm thấy là : saponines, tanines, glucosides, calcium.
Thành phận hóa học và dược chất :
Trong trái chứa rất nhiều chất hóa học như :
- saponine,
- tanins,
- glucoside,
- oxalate de calci,
- lưu huỳnh,
- peroxyde,
- và citrate de potassium.
- 2-furaldehyde;
- ascorbic acid;
- butyl-nicotinate;
- hexyl-nicotinate;
- niacin;
- oxalic acid;
- palmitic acid;
- riboflavin;
- thiamine;
- vitamin A
- 62 hợp chất đã được xác định,
- nonanal và (Z)-3-hexénol nhiều nhất
● Trái khế tàu Averrhoa bilimbi chứa :
- oxalate de potassium.
● Nghiên cứu hợp chất dể bay hơi của trái có 6 mg/kg trên tổng số những chất dể bay hơi.
Đặc tính trị liệu :
Lá : những lá Averrhoa bilimbi được sử dụng để trị :
- đau dạ dày,
- viêm tuyến mang tai parotidite.
Trái : trái khế tàu averrhoa bilimbi, được sử dụng để điều trị :
- những rối loạn tiêu hóa,
- viêm đại tràng,
- và chứng « mục răng » từ thường gọi « sâu răng ».
Khế tàu cũng được dùng để trị :
- làm giảm bớt bệnh trĩ nội.
► Ngâm trong nước đun sôi infusion bông khế tàu averrhoa bilimbi là một phương thuốc cho các bệnh :
- loét miệng ulcères buccaux
- và tưa miệng muguet
Hoa : Hoa averrhoa bilimbi được dùng để trị :
- ho,
Trong khi những trái cây được dùng cho chứng ho thêm sổ mũi sinusite và ho gà coqueluche với chất trích từ 10 trái trộn lẫn với muối và đưa cho bệnh nhân dùng.
Dự trữ trái cây có thể để dùng cho ho
Những trái averrhoa bilimbi được sử dụng trong chữa trị ở những điều kiện lây nhiễm như :
- mun trứng cá,
- quai bị,
- áp xe abcès.
►Dán lá trên nơi khớp xương đau để làm giảm các cơn đau của chứng thấp khớp rhumatismales
Averrhoa bilimbi cũng được dự trù chữa bệnh :
- huyết áp cao,
- bệnh tiểu đường
bằng sử dụng những bộ phận khác nhau của cây bởi từng địa phương trong xã hội dùng thuốc khác nhau :
Ở Nam dương, dùng trái để chữa trị :
- huyết áp cao,
► Bằng cách nấu sắc lá khế tàu để trị bệnh tiểu đường.
Những người Ấn Độ, sử dụng lá, hoa và trái để điều trị :
- bệnh tăng huyết áp,
- bệnh tiểu đường.
Trái cũng dùng để chữa :
- lang ben là một loại nấm ăn da lan trắng da.
- bệnh tê phù béri-béri.
- và sốt.
Averrhoa bilimbi xem như dược thảo :
- kháng khuẩn,
- chất làm se thắc astringent,
- bệnh hoại huyết antiscorbutique,
- giải nhiệt fébrifuge,
- chống bệnh tiểu đường,
- thuốc chữa bệnh dạ dày stomachique,
Dùng trong y học :
Tại Phi luật Tân, lá cây khế tàu averrhoa bilimbi được dùng dưới dạng bột nhão pâte hay dạng thuốc dán, đấp hoặc dán trên :
- chổ ngứa,
- nơi sưng quai bị gọi là sưng hàm,
- bệnh thấp khớp
- và trên những phát ban ở da.
Hơn nữa, cây khế tàu còn áp dụng trong trường hợp vết cắn của những động vật độc hại.
Ở Mả Lai, dùng lá tươi hay lá lên men như để chữa trị :
- bệnh hoa liễu.
► Ngâm lá trong nước đun sôi, là một đơn thuốc dùng cho ::
- bệnh ho,
- và dùng sau khi sanh đẻ như là một liều thuốc bổ.
► Nấu sắc lá averrhoa bilimbi, dùng để:
- giảm viêm trực tràng .
► Ngâm trong nước đun sôi hoa được cho là có hiệu quả cho :
- bệnh ho toux,
- bệnh tưa miệng muguet.
Ở Java, trái khế tài averrhoa bilimbi được dùng chung với tiêu poivre để làm :
- toát mồ hôi, khi người ta « cảm nhận theo thời tiết ».
- Bột nhão pâte khế tàu, hay khế tàu mỏng dán phủ lên toàn cơ thể để gia tăng tốc độ phục hồi sau cơn sốt.
Mứt trái khế bilimbi được ghi nhận như là :
- chữa trị ho,
- bệnh tê phù béri-béri.
- và các bệnh liên quan đến gan.
Sirop bilimbi được chế biến từ trái được xem là một cách chữa bệnh :
- sốt,
- viêm nhiễm,
- và làm ngưng xuất huyết ở trực tràng ,
- làm giảm bệnh trĩ nội.
Sử dụng :
► Trong dinh dưởng :
- được ăn sống.
- chế biến như khẩu vị và chất mùi nhân tạo trong thức ăn.
► Trong dân gian : sử dụng để chữa trị :
- những bệnh về da, đặc biệt với chứng ngứa prurit,
► giả lá thành bột nhão nóng và đắp lên với độ hơi nóng, những vùng bị ảnh hưởng trên da.
- nước ép tinh chất vô trùng dùng như thuốc nhỏ mắt collyre
- sau khi sanh post-partum
- và viêm trực tràng inflammation du rectum.
► Ngâm trong nước đun sôi lá khế tàu.
- bệnh quai bị sưng hàm,
- và mụn trứng cá,
- và các vùng đau của bệnh thấp khớp.
► bột nhão pâte đắp và khu vực đau bị ảnh hưởng của bệnh.
- pâte nóng chế biến từ lá cũng được sủ dụng cho bệnh ngứa prurit, và :
- nhọt đầu đinh furoncles,
- bệnh trĩ hémorroïdes,
- bệnh thấp khớp rhumatismes,
- ho toux,
- cao huyết áp hypertension,
- ho gà coqueluche,
- quai bị sưng hàm oreillons
- và những nốt mụt trên da.
- Thuốc ho và bệnh tưa miệng toux và muguet:
► Ngâm hoa trong nước đun sôi, 40 gr trong ½ lít nước đun sôi. Uống như trà 4 ly trà / ngày.
- nóng sốt : trái khế tàu averrhoa bilimbi dùng như thức uống mát.
- trái bilimbi được dùng cho nhiều thứ bệnh khác nhau :
- bệnh tê phù béri-béri,
- ho toux,
- phòng ngừa bệnh còi la prévention du scorbut.
Ngâm lá trong nước đun sôi dùng để uống như thuốc bổ sau khi sanh.
Ở các nước bilimbi được dùnh như :
● Mả lai, là được sử dụng :
- những bệnh hoa liễu maladies vénériennes.
● Java, mứt trái cây bilimbi dùng để trị :
- bệnh tê phù,
- mật,
- ho.
● Ở Nam Dương, lá cây bilimbi nấu sôi chữa trị :
- bệnh tiểu đường,
- bệnh quai bị sưng hàm,
- bệnh sốt.
● Ở Guyane française, nấu sắc trái bilimbi hay chế biến thành sirop chữa trị :
- viêm gan,
- tiêu chảy,
- sốt,
- và những tình trạnh viêm khác.
► Những sử dụng khác :
Với lý do trong bilimbi, hàm lượng acide oxalique cao nên trái khế tàu được sử dụng để tẩy rửa những vết bẩn trên quần áo và để rửa tay, loại bỏ những vết rỉ sét trên lưỡi dao cạo kim loại.
Cây khế tàu bilimbi dùng như :
- chống viêm sưng, vì có chứa chất flavones.
Ngoài ra, chất potassium, phóng thích nước tiểu nhiều ( lợi tiểu ) có thể làm giảm huyết áp động mạch.
Khế tàu averrhoa bilimbi đồng thới có khả năng loại bỏ chất nhờn và giảm nhiệt, sức nóng nung cháy trong cơ thể.
Trong một thời gian dài, cây bilimbi khế tàu thường dùng để chữa trị :
- huyết áp động mạch cao,
- và lở nhọt trong miện hay gọi là nga khẩu sang. Aphte.
► Để chữa trị bệnh ho gà, người ta dùng 10 miếng cây khế bilimbi, rửa sạch, nghiền nát và thêm vào 2 muỗng canh nước nước mặn. Lọc và uống 2 lần / ngày.
► Trong trường hợp đau nhiều trong lỗ sâu răng, dùng 5 miếng cây bilimbi, nhai với 1 ít muối, kế đó nhồi vào trong lỗ chiếc răng sâu.
► Để chữa bệnh thấp khớp, dùng 28 gr lá bilimbi, 15 hạt tiêu, 10 hạt đinh girofle, tất cả xay nhuyễn mịn. Thêm dấm trắng để có hương vị cho đến khi sền sệt như cháo và thoa lên điểm đau nhạy cảm.
► Chữa trị bệnh quai bị gọi sưng hàm, dùng 10 cành cây và lá khế tàu, thêm vào 4 củ hành tím, nghiền thành bột mịn. Sau đó, đắp hỗn hợp vào chổ đau trên quai hàm.
► Chữa bệnh ho, trộn một nắm hoa cây khế tàu và nước ép rau má centelle asiatica L Urban đã được xay nát, 2 củ hành tím và 1 vỏ quế nhỏ bắng ngón tay.
Kế đun sôi và lọc nước với thành phần đun sôi. Sau đó uống bằng cách trộn với mật ong 3 lần / ngày.
► Hạ huyết áp cao : Đối với những người bị huyết áp cao, chọn giống trái khế bilimbi. Cắtthành miếng nhỏ đun sôi và lọc. Uống nước đun sôi sau khi ăn sáng mỗi ngày.
► Đối với những em bé, bị vàng da, tắm với nnước nấu cây khế tàu, cây bilimbi để giảm bớt.
Thực phẩm và biến chế :
Trong vùng nông thôn của Phi luật Tân, nơi cây thường gặp ở sân vườn, được ăn sống hoặc ngâm muối hột hay trong muối bọt. như một món ăn..
Bilimbi có thể nấu chung với curry để thêm hương vị của món ăn sinigang phổ biến của Phi.
Bilimbi, nước trái cây giải khát với độ pH khoảng 4,47 được chế biến thành nước giải khát mát.
Tại Nam Dương bilimbi được dùng trong một vài món ăn thay thế me hoặc cà chua. .
Những bông hoa đôi khi cũng được bảo quản trong đường.
Tại Việt Nam, dùng bilimbi để thay thế me nấu canh chua ….. chắc ngon lắm, thơm hợp khẩu vi nấu với cá hoặc canh chua gà.
Nguyễn thanh Vân
